Synagoga

Synagoga w Przysusze to unikatowy przykład monumentalnej architektury żydowskiej w stylu barokowo-klasycystycznym, wzniesionej w latach 1764–1777 z bloków miejscowego piaskowca. Zlokalizowana w dawnej żydowskiej dzielnicy miasta, pełniła funkcję centralnego miejsca modlitwy i życia duchowego lokalnej społeczności żydowskiej. Budynek ma kształt prostokąta o wymiarach 29,6 × 19,6 m, z charakterystycznymi półkolistymi oknami, lekko zaokrąglonymi narożnikami i zdobionymi lizenami na elewacjach.

Główne wejście do synagogi znajduje się od strony północnej, a od zachodu przylega do niej dawna siedziba kahału. Na piętrze ulokowany był babiniec – przestrzeń przeznaczona dla kobiet. Wschodnia ściana skrywa wnękę na Aron ha-kodesz, osłoniętą szeroką przyporą, co nadaje wnętrzu monumentalny charakter. Trzy okna z każdej strony oraz dwa we wschodniej ścianie zapewniają wnętrzu doświetlenie, a umieszczony między nimi medalion z okulusem jest wyjątkowym detalem architektonicznym.

Podczas II wojny światowej synagoga została zdewastowana przez Niemców. Po wojnie popadała w ruinę, aż do lat 60., kiedy podjęto działania zabezpieczające – dach przykryto blachą, a bimę wzmocniono stalową konstrukcją. Mimo zniszczeń, budynek zachował swój pierwotny układ i wiele detali, co czyni go bezcennym zabytkiem.

Synagoga w Przysusze to jedyny tak zachowany tego typu obiekt w całym Województwie Mazowieckim – świadectwo bogatej historii społeczności żydowskiej i ważny element dziedzictwa kulturowego regionu.